Ogrzewanie ścienne w starym domu – możliwości i koszty

Ogrzewanie ścienne w starym domu to temat, który dziś częściej pojawia się w rozmowach z inwestorami niż jeszcze dekadę temu; pytania zwykle brzmią podobnie: czy montaż jest technicznie wykonalny w murach sprzed lat, który rodzaj — wodny, elektryczny czy powietrzny — sensowniej wybrać, oraz czy koszty inwestycji i eksploatacji nie przekreślą sensu modernizacji. Dylematów są więc przynajmniej dwa: techniczno‑budowlany (jak przeprowadzić prace bez rozbiórki całych ścian i bez ryzyka dla konstrukcji) oraz ekonomiczny (ile zapłacimy teraz i ile zaoszczędzimy później). W tekście przeprowadzę czytelnika przez te wątki krok po kroku — od mechaniki działania po szczegóły montażowe i liczbowe symulacje kosztów — tak by decyzja o ogrzewaniu ściennym w starym domu była oparta na liczbach i realnych ograniczeniach, a nie na modnych hasłach.

Spis treści:

• Rodzaje ogrzewania ściennego: wodne, elektryczne i powietrzne
• Jak działa ogrzewanie ścienne?
• Montaż wodnego ogrzewania ściennego
• Montaż elektrycznego ogrzewania ściennego
• Ogrzewanie ścienne powietrzne – kanały i dystrybucja
• Koszty i eksploatacja ogrzewania ściennego
• Ogrzewanie ścienne w starym domu – praktyczne ograniczenia
• Ogrzewanie ścienne w starym domu — Pytania i odpowiedzi

Poniżej zbiorcze porównanie trzech podstawowych rozwiązań ściennych w formie tabeli, z kluczowymi parametrami i przybliżonymi kosztami, by od razu mieć punkt odniesienia przed zagłębianiem się w szczegóły.

Patrząc na liczby z tabeli, widać szybkie wnioski: systemy wodne mają relatywnie wyższy koszt inwestycyjny i większą ingerencję w strukturę ściany, ale pracują przy niższych temperaturach i łatwiej je zintegrować z pompą ciepła — co daje niższe koszty eksploatacji przy dłuższej perspektywie. Systemy elektryczne są najtańsze w montażu i najmniej inwazyjne, co czyni je atrakcyjnymi do retrofitów w starszych domach, lecz ich opłacalność zależy silnie od ceny prądu i możliwości podłączenia fotowoltaiki. Kanałowe ogrzewanie powietrzne to rozwiązanie bardziej inżynieryjne: działa szybko i można je powiązać z wentylacją mechaniczna z odzyskiem ciepła, ale w starym budynku jego wykonanie często oznacza duże prace murarskie i przebudowę przepływu powietrza.

Zobacz także: Ogrzewanie Miejskie 2025 – Koszt i Aktualny Cennik

Rodzaje ogrzewania ściennego: wodne, elektryczne i powietrzne

Na początek najważniejsze informacje: istnieją trzy principalne typy ogrzewania ściennego — wodne, elektryczne i powietrzne — i każdy z nich ma inną charakterystykę montażu, kosztów i eksploatacji. System wodny to rury w ścianie przez które płynie ciepła woda; to rozwiązanie zoptymalizowane pod niskotemperaturowe źródła ciepła i nadaje się do współpracy z pompą ciepła. System elektryczny bazuje na kablach lub matach grzewczych zamontowanych pod tynkiem lub w warstwie suchej zabudowy; instaluje się go najłatwiej, ale koszty ogrzewania zależą bezpośrednio od ceny prądu. System powietrzny dystrybuuje ogrzane powietrze kanałami w ścianach; jest szybki i elastyczny, lecz najczęściej droższy w wykonaniu i trudniejszy do zainstalowania w istniejącej zabudowie.

Wodne ogrzewanie ścienne ma kilka typowych wariantów wykonania: rury ukryte pod tynkiem, rury montowane w suchej zabudowie (płyty gipsowo‑kartonowe z wmontowaną instalacją), lub rury w specjalnych płytach izolacyjnych. Przyjmowane średnice rur to zwykle 12 mm (PEX/PERT) dla obiegów ściennych, a rozstaw między przewodami mieści się najczęściej w zakresie 10–20 cm — im bliżej, tym wyższa moc powierzchniowa. Koszty materiałów rur to orientacyjnie 4–10 zł/m bieżący w zależności od typu i producenta, a długość rur na 1 m² powierzchni ściany przy rozstawie 12 cm wynosi około 8–9 m, co daje konkretne zapotrzebowanie materiałowe przy projektowaniu obiegu.

Systemy elektryczne dzielą się na kable grzejne, maty samoprzylepne i cienkowarstwowe folie grzewcze. Kable mają elastyczność układania, maty szybciej się montuje, a folie zajmują najmniej miejsca — dlatego w remontach starych mieszkań często wybierane są maty po przyklejeniu do podkładu i zaszpachlowaniu. Standardowe moce projektowe dla instalacji elektrycznej w ścianie to 80–120 W/m² w systemach ogrzewania „głównym”, a w systemach wspomagających (np. ogrzewanie strefy przy łóżku) można użyć 50–70 W/m². Zasilanie odbywa się z sieci 230 V; termostat steruje pracą i ogranicza temperaturę powierzchni, co ma znaczenie przy bezpieczeństwie i zużyciu energii.

Zobacz także: Jak Rozlicza Się Centralne Ogrzewanie w Bloku? Nowe Zasady 2025

Ogrzewanie powietrzne kanałowe z kolei wymaga centralki (np. niewielkiej centrali grzewczej lub wymiennika ciepła), układu kanałów w ścianach lub przegrodach, anemostatów i systemu filtracji. Dla przepływu powietrza rury o średnicach od 75 do 160 mm są powszechne, przy czym większe przewody stosuje się do głównych rozgałęzień, a mniejsze do doprowadzeń do pomieszczeń. Systemy te mogą być połączone z rekuperacją i z pompą ciepła powietrze‑powietrze lub powietrze‑woda; ich efektywność zależy od jednorodności rozprowadzania powietrza i od izolacji kanałów — przecieki i nieszczelności znacząco obniżają komfort i podnoszą koszty eksploatacji.

Jak działa ogrzewanie ścienne?

Fundament działania ogrzewania ściennego opiera się na oddawaniu ciepła przez dużą, równomiernie nagrzaną powierzchnię — ścianę — co zmienia kombinację wymiany ciepła pomiędzy konwekcją a promieniowaniem; mniejsza różnica temperatur między powietrzem a powierzchnią oznacza przyjemniejszy rozkład temperatur w pomieszczeniu i mniejsze przeciągi. W praktyce oznacza to, że przy ścianach nagrzanych do 28–35°C odczuwamy komfort przy niższej temperaturze powietrza, bo większa część wymiany ciepła odbywa się promieniowo; odczucie cieplej przy 20–21°C powietrza jest wtedy porównywalne do odczucia przy wyższej temperaturze powietrza i zwykłych kaloryferach. To wyjaśnia, dlaczego ogrzewania płaszczyznowe — zarówno podłogowe, jak i ścienne — często pozwalają obniżyć temperaturę w pomieszczeniu bez pogorszenia komfortu.

Technicznie projekt wymaga poznania zapotrzebowania cieplnego pomieszczenia, które liczbowo określa się w W (wat) i przekłada na moc powierzchniową w W/m². Dla nowego, dobrze zaizolowanego budynku zapotrzebowanie może wynosić 30–50 W/m², natomiast dla starego domu bez ocieplenia warto rozważać projekt na 80–150 W/m² — to bezwzględnie zmienia wybór systemu. Aby system mógł oddać zadaną moc, projektant oblicza rozstaw przewodów (w systemie wodnym) lub gęstość mocy kabli/mat (w systemie elektrycznym) i dobiera temperaturę zasilania; w systemach wodnych zasilanie rzędu 35–45°C jest standardem dla niskotemperaturowego ogrzewania ściennego.

Sterowanie to kolejny klucz: termostat wg strefy, czujniki temperatury powierzchni i pogodowe sterowniki źródła ciepła znacząco wpływają na zużycie energii. System ogrzewania ściennego ma wolniejszą bezwładność niż grzejniki elektryczne, ale zwykle szybszą niż podłogówka; to oznacza, że programator i dobre ustawienia są ważniejsze — dłuższe, stałe okresy pracy z mniejszą temperaturą dają lepszą efektywność niż częste rozgrzewanie od zera. W starym domu plan sterowania powinien uwzględniać lokalne straty ciepła przez ściany i stolarkę okienną, bo wtedy najbardziej widać ekonomiczny sens pracy systemu.

Montaż wodnego ogrzewania ściennego

Najważniejsze — to montaż inwazyjny: instalacja wodna w ścianie zwykle wymaga skucia tynku i ułożenia rur w warstwie przeznaczonej do późniejszego tynkowania lub zamontowania suchej zabudowy z płytami. W starym domu decyzja o skuwaniu jest poważna: to prace murarskie, dodatkowe przesuszenie ścian i konieczność przywrócenia estetyki powierzchni. Dlatego jeszcze przed przystąpieniem do prac warto wykonać dokładne badanie konstrukcji, pomiary grubości tynku i ewentualną diagnostykę instalacji elektrycznej, by nie trafić na przewody lub piony wodociągowe. Montaż „suchy” (rury w płytach GK montowanych na stelażu) może ograniczyć zapotrzebowanie na mokre prace, ale zwiększa grubość przegrody i wymaga miejsca na ramę.

Lista kroków montażu (krok po kroku)

• Ocena stanu ściany: pomiary grubości tynku, lokalizacja instalacji, badanie wilgotności.
• Wybór systemu zabudowy: mokry (rury pod tynk) lub suchy (płyty/przyklejane elementy).
• Ułożenie izolacji termicznej lub paroszczelnej od strony wewnętrznej w razie potrzeby.
• Rozrysowanie rozstawu rur (10–20 cm) i ułożenie pętli; sprawdzenie długości pętli (max ~30–40 m).
• Próba ciśnieniowa układu (2–6 bar) przed zamknięciem systemu.
• Tynkowanie lub montaż płyt, wysuszenie i wykończenie powierzchni.
• Podłączenie do rozdzielacza/rozdzielnicy, uruchomienie i wyregulowanie.

Materiały i koszty — przykładowa kalkulacja: dla 1 m² ściany przy rozstawie rur 12 cm potrzeba około 8 m rur (przy wysokości 2,4 m i układzie pionowym), co dla rury PEX 12 mm kosztującej średnio 6 zł/m da materiał ≈ 48 zł/m² tylko na rury. Do tego dochodzi zapotrzebowanie na kleje, opaski, rozdzielacz (od 800 do 2 500 zł w zależności od liczby pętli), robociznę murarską (skuwanie, tynkowanie: 60–150 zł/m²) i ewentualne prace izolacyjne (50–200 zł/m²). W sumie realny koszt kompletnego, fachowego montażu wodnego w starym budynku zwykle mieści się w przedziale 400–1 200 zł/m², przy czym dolna granica zakłada dużo pracy własnej lub prostsze rozwiązania zabudowy.

Po montażu ważne są testy i uruchomienie: ciśnieniowa próba szczelności przed zakryciem instalacji jest niezbędna, a po uruchomieniu należy wyregulować przepływy na rozdzielaczu, by każda pętla oddawała właściwą moc. Konserwacja jest niewielka — zawory, odpowietrzniki i okresowe płukanie systemu — ale dostępność rozdzielacza i możliwość wymiany komponentów powinna być zaplanowana na etapie projektu. W starym domu warto też zaplanować, jak uniknąć mostków termicznych w miejscach gruntownych napraw ścian.

Montaż elektrycznego ogrzewania ściennego

Najważniejsze: montaż elektryczny jest najmniej inwazyjny i najszybszy, ale wymaga dokładnego zaplanowania obciążenia elektrycznego. Zasadniczo układa się maty grzewcze lub kable w warstwie cienkiego podkładu, następnie zaszpachlowuje lub kryje cienką warstwą tynku lub specjalnej zaprawy; alternatywnie stosuje się folie grzewcze pod płytami. Typowa gęstość mocy dla ogrzewania pełnego to 80–120 W/m²; dla punktów użytku — np. przy lustrach czy nad umywalką — można przyjąć mniejsze moce. Do sterowania niezbędny jest termostat i czujnik temperatury powierzchni, by nie dopuścić do przegrzewu i by optymalizować zużycie energii.

Lista kroków (instalacja elektryczna)

• Sprawdzenie możliwości przyłączeniowych tablicy rozdzielczej i obliczenie zapotrzebowania mocy (kW).
• Przygotowanie podłoża: oczyszczenie i wyrównanie ściany.
• Ułożenie mat/kabli zgodnie z projektem i zalecanym rozstawem; przy klejeniu mat stosować zalecane kleje.
• Podłączenie przewodu zasilającego do termostatu i połączenie z matą/kablem (prace elektryczne wykonać we współpracy z elektrykiem).
• Izolacja/szpachlowanie i wykończenie powierzchni; kalibracja termostatu i test pracy.

Koszty i przykładowa kalkulacja: mata elektryczna o mocy 150 W/m² i cenie materiału 150–250 zł/m² plus robocizna montażowa ok. 50–150 zł/m² daje przedział 200–400 zł/m² dla prostych instalacji. Dla 20 m² instalacja elektryczna może więc kosztować 4 000–8 000 zł. Do tego doliczyć trzeba koszt termostatu (od około 150 zł za prosty do 800 zł za sterownik z programem tygodniowym) oraz ewentualnych modyfikacji instalacji elektrycznej, jeśli istniejący licznik lub zabezpieczenia nie wytrzymają dodatkowego obciążenia. Warto sprawdzić dostępną moc przyłączeniową: kilka punktów elektrycznych dużej mocy jednocześnie (np. panele TV, płyta indukcyjna, ogrzewanie elektryczne) może wymagać modernizacji rozdzielnicy.

Bezpieczeństwo i trwałość: kable i maty grzewcze mają zabezpieczenia w postaci ogranicznika mocy i czujników temperatury; montaż powinien być zgodny z obowiązującymi przepisami i wykonany tak, by warstwa tynku lub płyty nie uszkodziła przewodu. Jedna z zalet elektrycznego ogrzewania ściennego to możliwość montażu bez kontaktu z instalacją wodną — to istotne w budynkach zabytkowych lub tam, gdzie ryzyko uszkodzenia istniejących pionów jest duże. Jako element retrofitowy elektryczne maty bywają optymalnym wyborem do izolowanych, ale nieprzeznaczonych do rozkuwania ścian wnętrz.

Ogrzewanie ścienne powietrzne – kanały i dystrybucja

Główna idea ogrzewania powietrznego to doprowadzenie ogrzanego powietrza do pomieszczeń kanałami osadzonymi w przegrodach; to system bliższy centralnemu ogrzewaniu z wentylacją niż tradycyjnym grzejnikom. W praktyce potrzebna jest centrala (nagrzewnica lub wymiennik ciepła), układ kanałów doprowadzających powietrze oraz wyprowadzenia w formie anemostatów na ścianach czy sufitach. Dla domów chcących połączyć ogrzewanie i wentylację taka kombinacja ma sens, gdyż jedna instalacja realizuje dwie funkcje — jednak koszty kanałów, centralki i montażu powodują, że w starym domu często ta droga jest droższa niż modernizacja instalacji wodnej czy elektrycznej ściennej.

Projektowanie kanałów wymaga obliczeń przepływu powietrza: dla uzyskania mocy rzędu 50–80 W/m² typowy strumień powietrza przypadający na 1 m² może wynosić 3–6 m³/h w zależności od różnicy temperatur i tempa wymiany powietrza. Przy rozdziale na pomieszczenia stosuje się kanały główne o średnicy 125–160 mm i rozgałęzienia 75–110 mm; dla dłuższych przebiegów stosuje się izolowane przewody giętkie lub kanały sztywne. W starych murach instalacja kanałów często koliduje z istniejącymi instalacjami i konstrukcjami, więc szczegółowa inwentaryzacja jest niezbędna przed planem wykonawczym.

Prace montażowe obejmują: wykonanie centrali (może to być wymiennik w pomieszczeniu gospodarczym), instalację kanałów w ścianach i przegrodach, montaż anemostatów, podłączenie i regulację nawiewu oraz ewentualne zintegrowanie z rekuperatorem. Przykładowe koszty materiałów i robocizny dla systemu kanałowego to 700–1 500 zł/m² w zależności od skali i dostępności kanałów, przy czym dodatkowe wydatki to centralka (od kilku do kilkunastu tysięcy zł) i prace zabudowy. W starym domu często konieczne są również prace porządkowe i wzmacniające ściany przy wycinaniu otworów na kanały.

Konserwacja i eksploatacja: system powietrzny wymaga regularnej obsługi filtrów i okresowych czyszczeń kanałów, a także uwagi przy hałasie generowanym przez wentylatory — montaż tłumików i odpowiednia izolacja kanałów to ważne elementy projektu. W połączeniu z odzyskiem ciepła (rekuperacją) instalacja może poprawić komfort i jakość powietrza, ale w warunkach słabej izolacji starego domu jej efektywność zależy od szczelności całego obiektu i kosztów inwestycji.

Koszty i eksploatacja ogrzewania ściennego

Kluczowe informacje na początek: całkowity koszt to suma materiałów, robocizny, prac wykończeniowych i ewentualnej modernizacji źródła ciepła, a koszt eksploatacji zależy głównie od ceny energii i sprawności układu grzewczego; dobrym ćwiczeniem jest porównanie kosztu inwestycyjnego (zł/m²) z rocznym kosztem energii (zł/m²), by oszacować okres zwrotu. Poniżej znajduje się wykres porównujący orientacyjne koszty inwestycji i rocznej eksploatacji trzech rozwiązań — liczby są przykładowe i oparte na założeniu zapotrzebowania 150 kWh/m²/rok dla starego domu i cen energii przybliżonych do obecnych warunków rynkowych.

Przykładowe obliczenia zużycia energii — założenia: stary dom o zapotrzebowaniu 150 kWh/m²/rok i powierzchni ogrzewanej 120 m² daje roczne zapotrzebowanie 18 000 kWh. Jeśli system jest elektryczny bez współpracy z OZE, przy cenie energii 0,85 zł/kWh roczny koszt to ≈ 15 300 zł. Ta sama energia obsłużona przez pompę ciepła o średnim COP=3 wymaga 6 000 kWh energii elektrycznej i kosztuje ≈ 5 100 zł; ten przykład pokazuje, że źródło ciepła może zmienić koszty eksploatacji kilkukrotnie. Dla porównania, system wodny z kotłem gazowym kondensacyjnym (sprawność 90%, cena gazu równoważna 0,22 zł/kWh) dałby koszt paliwa ~4 400 zł/rok przy tej samej ilości energii użytecznej.

Koszty inwestycyjne z tabeli i wykresu należy zestawić z kosztami remontów ścian: skuwanie i tynkowanie łącznie z naprawą elewacji wewnętrznej potrafi dodać 60–150 zł/m². Przykładowy projekt: 80 m² ogrzewanej powierzchni ścian, montaż wodny za 800 zł/m² → inwestycja 64 000 zł; jeśli dzięki współpracy z pompą ciepła zredukujesz roczny koszt energii o 10 000 zł względem ogrzewania elektrycznego, okres prostego zwrotu bez uwzględniania kosztów kapitału to około 6–7 lat. Te wyliczenia są orientacyjne i zależą od lokalnych cen energii oraz od tego, czy inwestycja wymaga gruntownych przeróbek budowlanych.

Eksploatacja i utrzymanie to kolejny ważny koszt: system wodny wymaga kontroli ciśnienia, odpowietrzeń i okresowego serwisu kotła/pompy; elektryczny prawie nie wymaga obsługi, za to każda podwyżka cen prądu uderza bezpośrednio w rachunki; systemy powietrzne muszą mieć regularne czyszczenie filtrów i inspekcję kanałów. Planowanie strefowania i programowalnych termostatów znacząco obniża koszty eksploatacji — strefy kontrolowane indywidualnie pozwalają ograniczyć pracę systemu w pomieszczeniach rzadko używanych i redukować zużycie energii.

Ogrzewanie ścienne w starym domu – praktyczne ograniczenia

Najważniejsze sprawdzić na początku: stan izolacji budynku, grubość tynku i materiał ściany, obecność wilgoci oraz ukrytych instalacji. W starym domu duża część kosztów i ryzyka wynika z nieprzewidzianych prac rozbiórkowych — skuwanie tynku może odsłonić zniszczone murki, prowadzić do konieczności ich naprawy i wydłużać czas realizacji. Z naszych doświadczeń wynika, że przed decyzją o montażu warto wykonać przynajmniej: pomiary wilgotności, zdjęcia termowizyjne, dokumentację instalacji elektrycznej i wodnej; to zmniejsza ryzyko niespodzianek i pozwala dobrać sposób montażu (suchy vs mokry), który najmniej zaszkodzi konstrukcji.

Kwestia drugorzędna, ale istotna: ograniczenia aranżacyjne. Ogrzewana powierzchnia nie powinna być zakrywana meblami czy grubymi panelami, bo spadek oddawania ciepła jest znaczący; to oznacza, że planując ogrzewanie ścienne trzeba przewidzieć układ mebli i dekoracji z wyprzedzeniem. W praktycznym sensie oznacza to, że ściany za dużymi meblami, szafami wnękowymi czy piecami nie nadają się do sensownego ogrzewania, a decyzję o systemie trzeba łączyć z koncepcją wnętrza. W starych kamienicach, gdzie często meble stoją wzdłuż ścian, instalacje ścienne mogą być mniej efektywne lub wymagają przesunięcia zabudowy.

Ryzyko techniczne obejmuje też wilgoć i kondensację: przy niewłaściwym doborze temperatur powierzchni i braku bariery paroizolacyjnej może dojść do wykraplania się wilgoci w warstwie zabudowy, co grozi pleśnią i degradacją muru. Dlatego przy montażu wewnętrznym, zwłaszcza w starych murach z cegły lub kamienia, trzeba uwzględnić odparowanie i kierunek migracji wilgoci; w niektórych przypadkach lepszym wyborem jest izolacja zewnętrzna zamiast zwiększania temperatury wewnętrznych powierzchni ścian. Warto też pamiętać o ograniczeniach konserwatorskich — w budynkach zabytkowych prace naruszające powłokę ściany mogą wymagać zgody odpowiednich instytucji.

Decyzja, czy warto rozważyć ogrzewanie ścienne w starym domu, powinna być wynikiem zestawienia kilku czynników: skali remontu, możliwości współpracy z niskotemperaturowym źródłem ciepła, preferencji aranżacyjnych i budżetu. Jeśli dom ma perspektywę docieplenia i modernizacji źródła ciepła (pompa ciepła, PV), ogrzewanie ścienne może być opłacalne i komfortowe; jeśli natomiast budżet jest ograniczony i izolacja pozostaje na niskim poziomie, prostsze rozwiązania lub elektryczne maty w wybranych strefach mogą dać sensowny kompromis między kosztem a efektem. Przed ostateczną decyzją rekomendowane jest wykonanie prostych testów i obliczeń oraz konsultacja z projektantem instalacji, aby oszacować realne koszty i możliwości.

Ogrzewanie ścienne w starym domu — Pytania i odpowiedzi

• Czy ogrzewanie ścienne to dobra alternatywa dla ogrzewania podłogowego w starym domu?

  Ogrzewanie ścienne może być atrakcyjną alternatywą dla podłogowego w starym domu, ponieważ zapewnia równomierny komfort cieplny i mniej konwekcji. Wymaga jednak odpowiedniej izolacji, planowania i często inwestycji w nowe źródło ciepła. W starszych budynkach kluczowa jest ocena stanu ścian, tynków i układu instalacyjnego.

• Jakie są trzy główne rodzaje ogrzewania ściennego i czym się różnią?

  Wodne: montowane w rurkach w ścianie, zwykle za tynkiem lub w suchej zabudowie, z kotłem i obiegiem cieczy. Elektryczne: kable lub maty grzewcze, bez instalacji wodnej i kotła. Powietrzne: kanały w ścianach prowadzące gorące powietrze z źródła ciepła. Różnią się źródłem ciepła, kosztami montażu i możliwościami integracji z innymi systemami.

• Jakie są koszty i opłacalność ogrzewania ściennego w starym domu?

  Koszty inwestycyjne bywają wysokie, zwłaszcza przy mokrym montażu i przebudowie ścian. Eksploatacja zależy od źródła ciepła: instalacje OZE (pompa ciepła, PV) mogą obniżać koszty operacyjne, ale zakup samego systemu bywa znaczący. W starszych domach z niską izolacją opłacalność maleje bez jednoczesnej poprawy termoizolacji.

• Jak przebiega montaż i czy trzeba przebudowywać ściany?

  Montaż elektryczny może być stosunkowo szybki i często wykonywany samodzielnie, natomiast mokry montaż wymaga prac tynkarskich i zabudowy. W obu przypadkach konieczne może być przygotowanie izolacji termicznej i odpowiednie planowanie rozmieszczenia elementów, aby nie były zasłonięte meblami.